زبان‌ها و گویش‌های ایرانی
موردی از انشقاق واجی در برخی از گویش‌های مرکزی ایران (منطقۀ بَرزورد)
نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
چکیده
در زبان‌شناسی تاریخی دگرگونی‌های صوتی به دو دستۀ کلی واجی و غیرواجی (آوایی/ واج‌گونه‌ای) تقسیم می‌شوند. در دگرگونی‌های غیرواجی تغییری در تعداد و شمار واج‌های زبان حاصل نمی‌شود، ولی در دگرگونی‌های واجی به دلیل آن‌که واجی حذف یا اضافه می‌شود، نظام واجی از نظر تعداد دچار تغییر می‌شود. مهم‌ترین دگرگونی‌های واجی، ادغام و انشقاق هستند. در ادغام، همان‌گونه‌که از نام آن مشخص است، دو واج (یا گاهی حتی بیشتر از دو واج) در اثر تحول در همدیگر ادغام و به یک واج بدل می‌شوند، و به این ترتیب تعداد واج‌ها نسبت به آنچه در قبل بوده کاهش می‌یابد. ولی در انشقاق، واج‌گونه‌های یک واج در اثر ازبین‌رفتن محیطی که ظهور آنها را مشروط می‌کرده است، در تقابل با یکدیگر قرار می‌گیرند و به دو واج جدید تبدیل می‌شوند. در تعدادی از گویش‌های مرکزی ایران (رایج در منطقۀ بَرزرود نطنز ازجمله ابیانه‌ای و طره‌ای)، موردی از انشقاق واجی مشاهده می‌شود. واکۀ افتاده و کوتاه /a/ در ایرانی میانۀ غربی، در تحول به این گویش‌ها به دو واکۀ افتادۀ پیشین غیرگردِ /a/ و افتادۀ (نزدیک) پسین غیرگردِ /ä/ انشقاق یافته است. این مقاله به بررسی این دگرگونی درزمانی می‌پردازد.
کلیدواژه‌ها
)